جلسه مشترک کمیسیون گردشگری و کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران با موضوع بررسی راهکارهایی برای توسعه گردشگری سلامت در ایران، برگزار شد. در این نشست، مسعود سلطانی‌فر، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز حضور یافت و پس از شنیدن نظرات فعالان بخش خصوصی از برنامه‌های این سازمان برای رونق گردشگری و توسعه آن گفت. او در حالی از رشد ۱۲ درصدی ورود گردشگران خارجی به کشور طی دو سال اخیر خبر داد که به گفته او این رقم هنوز ۵۰ درصد با آنچه در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده فاصله دارد و برای رسیدن به این نرخ در پایان دوره چشم‌انداز باید رشد سالانه ۱۲ تا ۱۴ درصدی در جذب گردشگر خارجی محقق شود.
در ابتدای این نشست محسن مهرعلیزاده که ریاست کمیسون گردشگری اتاق تهران را برعهده دارد، فرا رسیدن ایام مبارک دهه فجر را تبریک گفت و برای تمامی مسوولان دولتی و بخش خصوصی در کشور آرزوی موفقیت کرد. مهرعلیزاده با اشاره به دلایل برگزاری نشست مشترک کمیسیون گردشگری و کمیسیون اقتصاد سلامت گفت: «با توجه به موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک ایران، مساله گردشگری سلامت از اهمیت بسزایی برخوردار است و در سال‌های گذشته دغدغه مسوولان کشور این بوده که شرایط مناسبی برای جذب گردشگران این حوزه فراهم کنند. با وجود این رویکرد اگر موفقیتی حاصل نشده به دلیل برخی کاستی‌ها و عدم برنامه‌ریزی بوده است.» او با اشاره به هدف‌گذاری برنامه ششم برای افزایش تعداد گردشگران به پنج برابر گردشگران فعلی گفت: «در این راستا، یکی از شاخه‌های اصلی گردشگری که می‌تواند آمار جذب گردشگران را افزایش دهد، گردشگری سلامت است.»
رییس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران نیز در این نشست، با اشاره به اعزام بیماران ایرانی به خارج از کشور در سال‌های ابتدای انقلاب، گفت: «در آن سال‌ها، هیات امنای صرفه‌جویی ارزی برای معالجه بیماران تشکیل شد تا نسبت به اعزام بیماران داخلی به کشورهای دیگر اقدام کند و سالانه نزدیک به ۳۰۰ میلیون دلار هزینه اعزام بیماران می‌شد. اما با جهش توان و دانش پزشکی کشور، این رویه تغییر کرد و در حال حاضر دشوارترین بیماری‌ها در داخل کشور قابل درمان است.»
محمود نجفی عرب با بیان اینکه سالانه نزدیک به ۱۲ هزار میلیارد تومان صرف هزینه دارو در داخل کشور می‌شود، افزود: «در حال حاضر بزرگترین مشکل بر سر راه توسعه گردشگری سلامت در کشور، عدم هماهنگی میان دستگاه‌های مسوول در این حوزه است.» به گفته وی، با اجرای طرح تحول سلامت، بسیاری از بیمارستان‌های خصوصی کشور به دلیل مشکلات عدیده‌ای که با آن دست به گریبان شدند، در حال ورشکستگی هستند و سطح اشغال تخت‌ها در بیمارستان‌های خصوصی کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافته است.
سه گام توسعه گردشگری سلامت
مهرعلیزاده با بیان این مقدمه از حاضران این نشست درخواست کرد که دیدگاه‌ها و نظرات خود را بیان کنند. مرتضی رحمانی موحد، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز گردشگری سلامت را به عنوان یکی از حلقه‌های زنجیره توریسم توصیف کرد و گفت: «گردشگری سلامت، با جان و زندگی افراد سروکار دارد و توسعه این بخش نه تنها باعث اعتلای کشور در عرصه بین‌الملل می‌شود که اقتصاد گردشگری را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.» او افزود: «در فروردین سال۱۳۹۳ با تفاهم وزارت بهداشت، وزارت امورخارجه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان نظام پزشکی شورایی تحت عنوان شورای راهبری گردشگری سلامت شکل گرفته است و در یک سال گذشته، سه گام برای ساماندهی این بخش برداشته شده است.» او گفت: «در گام نخست، شیوه‌نامه اعطای مجوز به دفاتر گردشگری سلامت تهیه شد و اکنون ساماندهی دفاتر دارای مجوز بند ب به پایان رسیده است. در گام بعدی، دستورالعمل‌های پذیرش بیماران بین‌المللی، توسط کلینیک‌ها و مراکز درمانی کشور تدوین شد و در گام سوم نیز فرمول تعرفه‌گذاری بر این خدمات مورد بحث قرار گرفت و مقرر شد که مکانیزم تعرفه‌گذاری به تشکل بخش خصوصی واگذار شود که تعرفه‌ها را به وزارت بهداشت پیشنهاد کرده و این وزارتخانه تعرفه‌ها را به تصویب برساند. کار تشکیل این انجمن نیز بر عهده سازمان نظام پزشکی نهاده شده است.» احمد اصغری رییس کمیسیون گردشگری اتاق ایران نیز از صدور مجوز برگزاری دومین اجلاس گردشگری سلامت کشورهای عضو اکو در ایران خبر داد و گفت: «این اتفاق می‌تواند به روند شناسایی امکانات و توانمندی‌های پزشکی کشور در عرصه گردشگری سلامت کمک کند.»
گزارش اداره گردشگری سلامت
در ادامه این نشست، گزارشی از برنامه‌های معاونت درمان دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان در خصوص گردشگری سلامت ارائه شد. بر اساس این گزارش و بر طبق ماده ۸۷ قانون برنامه چهارم توسعه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى موظف است به منظور زمینه‌سازى براى حضور مؤثر در بازارهاى جهانى و تبدیل ایران به مرکز رفع نیازهاى سلامت و پزشکى منطقه، در چارچوب سیاست‌هاى راهبردى تجارى، تسهیلات لازم را در خصوص معرفى توانائی‌ها، عرضه و بازاریابى خدمات سلامت و آموزش پزشکى و تولیدات، تجهیزات و فرآورده‌هاى پزشکى و دارویی ارائه کند، به نحوى که مقدار ارز حاصل از صادرات خدمات و تولیدات مزبور معادل ۳۰ درصد مصارف ارزى بخش بهداشت و درمان، در پایان سال پایانی برنامه چهارم باشد.
در این گزارش، قید شده است که اداره گردشگری سلامت در خرداد ماه سال ۱۳۹۳ در دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان معاونت درمان ایجاد شد و این اداره، برنامه‌هایی را نیز در راستای اهداف خود، در دستور کار قرار داد از جمله، تشکیل کمیته ملی گردشگری سلامت با کمک سازمان‌های نظام پزشکی، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و وزارت امور خارجه.
همچنین، استانداردسازی خدمات گردشگری سلامت، تدوین بسته‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغاتی، شرکت در نمایشگاه‌های تخصصی گردشگری سلامت جهت اخذ تجارب بین‌المللی، طراحی وب‌سایت تخصصی گردشگری سلامت به زبان‌های مختلف و استقرار سامانه ثبت اطلاعات گردشگران و مراکز بین‌الملل در وزارت متبوع و معرفی توانمندی‌های پزشکی مدرن و سنتی نظام سلامت کشور و اتخاذ راهبردهای مناسب بازاریابی از کشورهای هدف از دیگر برنامه‌های این اداره است. از دیگر برنامه‌ها و فعالیت‌های اداره گردشگری سلامت، ایجاد شهرک‌های سلامت، ایجاد ساز‌و‌کارهای تسهیل ارائه خدمات بیمه به بیماران بین‌الملل و نیز ساماندهی تعرفه‌های اتباع خارجی و نظام دریافتی کارکنان بر اساس مصوبات طرح نظام نوین است. در این گزارش، به برخی تفاهم‌نامه‌ها نیز اشاره شده از جمله، عقد تفاهم‌نامه با سازمان مناطق آزاد برای توسعه بیمارستان‌های گردشگری سلامت و عقد تفاهم‌نامه با سازمان صدا و سیما برای تبلیغ در واحد برون مرزی.
بر پایه این گزارش، تاکنون ۲۶۷ بیمارستان در کل کشور در سامانه گردشگری سلامت به ثبت رسیده است که از میان آن، ۸۰ بیمارستان که در راستای استانداردسازی ابلاغی از سوی وزارت بهداشت جای دارند، مورد شناسایی قرار گرفته است. همچنین تاکنون حدود ۵۱ هزار بیمار بین‌الملل در این سامانه به ثبت رسیده‌اند و افغانستان، عراق، جمهوری آذربایجان، پاکستان و عمان به ترتیب بیشترین تعداد بیماران تابعه این کشورها در این سامانه هستند. علی ماهر، معاون فنی و برنامه‌ریزی معاونت درمان وزارت بهداشت هم گفت: «با وجود آنکه هنوز در برخی از شهرها، دسترسی مردم به مراکز درمانی کمبودهایی وجود دارد، توسعه زیرساخت‌های مربوط به گردشگری سلامت برای بیماران خارجی واکنش‌هایی را در میان نمایندگان مجلس ایجاد کرده است. اما ما سعی کرده‌ایم، ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز این بخش را پیش ببریم.» او گفت: «اقداماتی مانند تسهیل صدور مجوزها و معرفی متقاضیان به نهادهای ذیربط برای دریافت تسهیلات در این بخش صورت گرفته است. در واقع پروتکل‌ها و آیین‌نامه‌های مربوط به این بخش در وزارت بهداشت نوشته شده است.»
پیشنهاد ایجاد پژوهشکده گردشگری سلامت
تعبیر محمدجواد جلالیان، یکی از فعالان بخش گردشگری سلامت این بود که صنعت گردشگری سلامت از تلفیق گردشگری و سلامت حاصل نشده و مقوله‌ای تخصصی و فنی است. جلالیان ادامه داد: «گردشگری سلامت ایران حضور زودرسی در بازار جهانی داشت و ناگهان با مشتریان خارجی مواجه شد که دارای انتظارات خاصی هستند.» او گفت: «توسعه گردشگری سلامت در ایران از بعد فنی و پزشکی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و امنیتی دارای اهمیتی ویژه است.» این فعال اقتصادی با بیان اینکه گردشگری سلامت در ایران نیازمند مدیریت مستقل است، گفت: «اگرچه ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی در این بخش جایگاهی ندارد اما هنوز فرصت ارتقا جایگاه ایران وجود دارد. آنچه موجب ضعف این صنعت در کشور شده، عدم وجود بازاریابی فعال و نیز مدلی منطبق با مدل‌های جهانی است.» او همچنین پیشنهادی مبنی بر ایجاد پژوهشکده گردشگری سلامت را نیز مطرح کرد.
نصراله مستوفی، کارشناس حوزه گردشگری نیز گفت: «اکنون نباید به فکر اعطای مجوز و تعرفه‌گذاری باشیم. توسعه گردشگری سلامت رویکرد متفاوتی را می‌طلبد. از سوی دیگر سرمایه‌گذاری در این حوزه دارای پیش‌فرض‌هایی است که توجه به آنها ضروری است.» او گفت: «در ۲۸ فوریه، هیاتی سرمایه‌گذار در حوزه گردشگری از انگلستان عازم ایران خواهد بود.»
رقبای ایران در گردشگری سلامت
معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی کشور نیز در این جلسه به بازار ۲۵۰ میلیون نفری اطراف ایران اشاره کرد و از کشورهای ترکیه، امارات و لبنان به عنوان رقبای اصلی ایران در عرصه گردشگری سلامت یاد کرد. به گفته محمد جهانگیری، این سه کشور توانسته‌اند با برنامه‌ریزی‌های دقیق، ۱۰ برابر ایران از صنعت گردشگری سلامت برداشت کنند. وی افزود: «اتاق بازرگانی و سازمان نظام پزشکی می‌توانند به عنوان پیشران گردشگری سلامت، بخش خصوصی را در این مسیر هدایت و راهنمایی کنند.»
جای خالی نماینگان بخش خصوصی در شورای راهبری گردشگری سلامت
محمد پناهی، دبیر شورای راهبری گردشگری از جای خالی نمایندگان اتاق‌های بازرگانی در شورای راهبری گردشگری سلامت سخن گفت و افزود: «بر اساس پروتکل‌های تدوین شده باید ارتباط منطقی میان دفاتر گردشگری دارای مجوز بند ب و مراکز درمانی برقرار شود. ضمن آنکه پیگیری وضعیت بیمار پس از اعطای خدمات نیز از نظر حقوقی در حوزه گردشگری سلامت بسیار مهم است.» او همچنین گفت: «در گردشگری سلامت، توجه صرف به بخش درمان منجر به وقوع خطایی استراتژیک می‌شود. چرا که وجود پتانسیل‌های بسیار از جمله ۳۰۰ چشمه آب معدنی و طب سنتی ایجاب می‌کند که علاوه بر بخش درمان، سایر ابعاد گردشگری سلامت نیز مورد توجه قرار گیرد.» پناهی همچنین مناطق آزاد را نیز به دلیل آنچه «فعالیت جزیره‌ای» خواند مورد انتقاد قرار داد.
رشد ۱۲ درصدی ورود گردشگران به ایران
در پایان این نشست، رییس سازمان میزاث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از شنیدن اظهارنظرهای نمایندگان بخش خصوصی در رابطه با صنعت گردشگری سلامت، گفت: «به دنبال توافقات به دست آمده در عرصه هسته‌ای و اجرای برجام طی هفته‌های اخیر، حوزه گردشگری کشور به طور چشمگیر مورد توجه قرار گرفته است و شاهد رشد حضور گردشگران خارجی از حوزه‌های مختلف تجاری، تفریحی، زیارتی و سلامت در کشور هستیم.»
مسعود سلطانی‌فر افزود: «آمارها نشان می‌دهد که طی دو سال اخیر، میزان رشد ورود گردشگران خارجی به ایران ۱۲ درصد بوده است که این میزان تقریبا سه برابر میانگین رشد جذب گردشگران در سایر کشورهای طی این مدت است.» به گفته وی، طی سال گذشته نزدیک به ۵ میلیون گردشگر خارجی به ایران آمدند. وی با بیان اینکه به رغم رشد ۱۲ درصدی ورود گردشگران خارجی به کشور طی دو سال گذشته، هنوز از اهداف برنامه چشم‌انداز در این حوزه عقب هستیم، گفت: «طبق اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ جذب ۲۰ میلیون گردشگر خارجی تا پایان این زمان پیش‌بینی شده است و تا پایان سال جاری کشور باید میزبان ۱۰ میلیون گردشگر خارجی می‌بود اما آمار گویای آن است که تنها ۵۰ درصد این میزان در سال جاری تحقق می‌یابد. بنابراین اگر به دنبال آن هستیم که به نرخ مورد نظر در سند چشم‌انداز دست یابیم، باید نرخ رشد ۱۲ تا ۱۴ درصد رشد را طی ۱۰ سال آینده حفظ کنیم.»
برنامه‌ریزی برای جذب گردشگران شیعه
سلطانی‌فر با بیان اینکه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اقدام به مطالعات دقیق در خصوص گردشگری سلامت کرده است، افزود: «برآوردها نشان می‌دهد که نزدیک به ۲۸۰ میلیون نفر شیعه – به جز ایران- در کل جهان وجود دارد که سالانه حدود ۵ درصد این تعداد از شیعیان جهان نیازمند استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی هستند بنابراین اگر بتوانیم دست‌کم نیم درصد این میزان را جذب کنیم، به رشد قابل‌توجهی در عرصه صنعت گردشگری سلامت دست خواهیم یافت.» وی همچنین از سرمایه‌گذاری نزدیک به ۴۰ گروه خارجی در صنعت گردشگری ایران خبر داد و افزود: «در حال حاضر بیش از ۹۵ درصد امور صنعت گردشگری در دست بخش غیردولتی است و دولت تنها امر نظارت را در این زمینه برعهده دارد.»
به کارگیری تجارب توسعه ای سایر کشورها
رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ادامه به اقدامات برخی کشورها در حوزه جذب گردشگران خارجی، از جمله کشور مالزی اشاره کرد و گفت: «این کشور با ایجاد طرحی به نام خانه دوم (Second Home) که در قالب ایجاد شهرک‌های ساحلی است، بازنشستگان اروپایی را برای اقامت در مالزی و استفاده از خدمات تفریحی و نیز درمانی این کشور جذب کرده است و در ایران نیز می‌توان از چنین تجاربی استفاده کرد.» سلطانی‌فر در ادامه، رفع مشکلات اعطای ویزا به شهروندان سایر کشورها را یکی از راهکارهای جذب بیشتر گردشگران خارجی عنوان کرد و گفت: «در همین زمینه ویزای فرودگاهی ۱۵ روزه را به تصویب دولت رساندیم و پیشنهاد لغو روادید با ۲۸ کشور جهان را نیز به وزارت امور خارجه داده‌ایم.» سلطانی‌فر ادامه داد: «اکنون در فرودگاه ویزای ۳۰ روزه صادر می‌شود که تا ۱۵ روز قابل تمدید است. ضمن آنکه اغلب سفارتخانه‌ها نیز زمان صدور ویزا را کاهش داده اند.» او با بیان اینکه مناطق آزاد، مقاومتی در برابر ایجاد هماهنگی با سازمان گردشگری ندارند، گفت: «ما نباید انتظار داشته باشیم که مشتریان گردشگری سلامت در ایران، اتباع کشورهای اروپایی باشند؛ ضمن آنکه پولدارترین گردشگران ایران، اعراب حاشیه خلیج فارس هستند.» او شیوه بازاریابی گردشگری فعلی توسط ایران را به عنوان مهمترین چالش در این بخش برشمرد و گفت: «جذب گردشگر به ایران نیازمند تبلیغات گسترده است و در عین حال باید شیوه سنتی تبلیغات و بازاریابی باید کنار گذاشته شود.» او ادامه داد: «یکی از الزامات سازمان گردشگری در برنامه ششم، تدوین برنامه جامع گردشگری در سال نخست برنامه است و سازمان از مشارکت فعالان اقتصادی در تدوین این سند، استقبال می‌کند.»
در پایان این نشست مقرر شد همکاری‌های اتاق تهران و به طور مشخص دو کمیسیون گردشگری و اقتصاد سلامت با سازمان‌های و نهادهای مربوطه مانند سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حفظ شود و توسعه یابد تا بتواند حلقه محکمی در رابطه بخش خصوصی و دولتی باشد و رسیدن به اهداف موردنظر از جمله افزایش جذب گردشگر تا پایان سند چشم‌انداز قابل دسترس شود.
