بر اساس گزارش تحلیلی کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران که بر پایه آمار و داده‌های گمرک ایران تدوین شده، عمده محصولات غذایی صادراتی ایران طی سال گذشته، با روند نزولی در صادرات مواجه شده است. بر این اساس، صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در سال ۹۴ نسبت به سال پیش از آن، از لحاظ وزنی ۱۴ درصد کاهش یافته است.
پسته و زعفران که جزو ارزآورترین محصولات کشاورزی ایران است نیز از گزند افت صادرات مصون نبوده است به طوری که صادرات این دو محصول طی سال گذشته در مقایسه با سال پیش از آن، ۲۷ درصد افت داشته است. بر اساس گزارش آماری کمیسیون، صادرات پسته طی سال ۹۴ نسبت به سال پیش از آن، در حدود ۴۵۰ میلیون دلار کاهش یافته است. همچنین، صادرات پسته به مقاصد ۹ کشور هنگ‌کنگ، قزاقستان، امارات، ویتنام، عربستان، هند، عراق، روسیه و هلند بیش از ۴۴ هزار تن کاهش یافته است.
همچنین بر اساس این گزارش، از جمله محصولات صادراتی ایران که طی بازه ۱۰ سال اخیر توانسته روند صعودی داشته اما در سال ۹۴ صادرات آن سیر نزولی پیدا کرده، صنایع لبنی است و پایین‌تر بودن قیمت شیرخام در ترکیه و جلوگیری از عبور موقت شیرخشک ارزان قیمت توسط دولت برای صادرات و عدم تخصیص یارانه صادراتی توسط دولت باعث شده رقبای ترکیه‌ای بتوانند محصولات لبنی خود را به قیمت ارزان‌تری در عراق عرضه کنند و صادرات ایران کاهش یابد. هم چنین در صنعت شیرینی و شکلات که صادرات آن با کاهش ۱۸ درصدی روبرو بوده است نیز مشکلات مشابه‌ای وجود دارد و جلوگیری از عبور موقت شکر و وضع عوارض و تعرفه بالا برای واردات و بالا بردن قیمت شکر تولید داخل باعث شده است که قیمت مواد اولیه مصرفی این صنعت بسیار بالاتر از قیمت‌های جهانی باشد و در نتیجه قیمت تمام‌شده محصول به عنوان یک مزیت اصلی رقابت در بازارهای بین‌المللی، نتواند جذابیتی برای مشتری‌های صادراتی داشته باشد .
در این نشست، کاوه زرگران رییس کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران، چالش‌ها و موانع پیش روی صادرات محصولات غذایی را محدودیت‌ها و موانع داخلی، شرایط و عوامل تولید، عدم‌حمایت‌های مناسب، تنوع کم بازارهای صادراتی و ضعف برندسازی در حوزه کشاورزی عنوان کرد. وی خاطرنشان کرد که گزارش مکتوب آسیب‌شناسی صادرات محصولات کشاورزی و غذایی و نیز راهکارهای تقویت آن از طریق این کمیسیون در اختیار وزارت جهادکشاورزی و نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار خواهد گرفت. زرگران در عین حال، به کاهش صادرات آرد از ایران اشاره کرد و گفت: «طی سال ۹۴، اجازه واردات گندم داده نشد لذا کاهش صادرات ماکارونی نیز اتفاق افتاد.»
از صادرکننده حمایت جدی صورت نمی‌گیرد، واردات گندم همراه با وضع عوارض ورودی انجام شد و در پایان سال واردات به طور کلی ممنوع شد .
در همین رابطه، احمد صادقیان از اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران و رئیس هیات مدیره شرکت تک‌ماکارون نیز یکی از دلایل عمده کاهش صادرات محصولات غذایی به ویژه در بخش صنعت ماکارونی را، بالا بودن قیمت تمام شده گندم داخلی و جلوگیری از واردات گندم برای صادرات محصولات آردی عنوان کرد. وی با انتقاد از اینکه دولت به اندازه لازم از تولیدکنندگان حمایت نمی‌کند، گفت: «این در حالی است که در کشورهای دیگر از جمله ترکیه و چین که با رشد صادرات مواجه هستند، دولت‌ها حمایت‌های جدی از تولیدکنندگان در جهت صادرات انجام می دهند.» این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران همچنین، عدم پایداری سیاست‌های اقتصادی، مشکلات استانداردسازی و نیز عدم شناخت سلایق مصرف‌کنندگان در بازارهای صادراتی را از دیگر عواملی دانست که در کاهش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی اثرگذار است. صادقیان همچنین بر تشکیل شرکت‌های صادراتی که به طور تخصصی به امر شناخت بازار و انجام صادرات مبادرت می‌کنند، تاکید کرد و جای این شرکت‌ها را در اقتصاد و تجارت خارجی کشور خالی دانست.
ضرورت مجوز عبور موقت کالا برای تقویت صادرات
طاهره لبافیان که به نمایندگی از اداره کل صنایع غذایی وزارت صنعت، معدن و تجارت در این نشست شرکت کرده بود نیز یکی از مشکلات پیش روی صادرات مواد غذایی و کشاورزی را مربوط به موضوع عبور موقت برخی کالاهای این بخش عنوان کرد. وی با بیان اینکه اگر اجازه عبور موقت برخی کالای کشاورزی داده شود، بخش عمده‌ای از مشکلات صادرات برطرف می‌شود، افزود: «وزارت جهاد کشاورزی یکی از مخالفان جدی این موضوع است و به تازگی نیز این وزارتخانه اعلام کرده است که در صورتی مجوز عبور موقت کالاها را صادر می‌کند که نظارت روی آن صورت بگیرد و برخی سازمان‌ها از جمله گمرک، جلوی نشت این بخش از کالاهای وارداتی در بازار داخل را بگیرند.»
برخورد با متخلفان باعث بدبینی نشود
شاهرخ ظهیری از دیگر اعضای کمیسیون نیز قانون مالیات بر ارزش افزوده را یکی از موانع پیش روی صنایع غذایی کشور و در عین حال، صادرات این بخش عنوان کرد. وی همچنین با انتقاد از برخی اقدامات وزارت بهداشت در رابطه با آنچه که بدنام کردن صنعت غذا کشور عنوان کرد، گفت: «این روزها شاهد آن هستیم که وزارت بهداشت به بهانه مقابله با متخلفان در حوزه غذا، عملاً به بدبینی جامعه مصرف‌کنندگان کشور نسبت به صنایع غذایی داخل کشور دامن زده است در حالی که صنایع این بخش، کیفیت را فدای سودجویی و لطمه به جامعه نمی‌کنند.»
کاهش صادرات ماءالشعیر
در ادامه این نشست، دبیر انجمن تولیدکنندگان ماءالشعیر و مالت ایران دلایل کاهش صادرات محصولات این بخش را اعلام کرد. سید حمیدرضا کمال علوی با بیان اینکه از سال ۸۹ تا ۹۲، تولید شرکت‌های عضو این انجمن بین ۸۰۰ میلیون تا یک میلیارد لیتر بوده است، گفت: «تولید ماءالشعیر در ایران طی سال ۹۳ به ۲ میلیارد لیتر رسید حال آنکه در سال ۹۴ تولید این بخش مقداری کاهش یافت.» او افزود: «مشکلات در تامین مواد اولیه به ویژه عوارض و تعرفه بالای واردات قوطی بسته‌بندی، و عدم تامین نیاز داخل توسط معدود شرکت‌های داخلی، یکی از معضلات جدی واحدهای تولیدی این بخش است که بر صادرات محصولات با برند ایرانی نیز اثر منفی گذاشته است.»
