درآمدهای نفتی ایران در حالی روز به روز به دلیل کاهش قیمت نفت رو به افول گذاشته است که این روزها دولت در حال تدوین برنامه بودجه سال آینده است و در این بین این سوال پیش می آید که دولت چگونه باید کسری بودجه سال اینده خود را حبران کند؟ در این ارتباط با حسن فروزان فرد عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و کارشناس در امور مالیات گفت و گو کرده ایم:
با توجه به کاهش قیمت نفت و درآمدهای نفتی ددرآمدهایاینکه شما فکر می کنید مالیات می‌تواند جایگزین برای سال آینده باشد و کسری احتمالی بودجه را جبران کند؟
مالیات تنها راه دولت در این شرایط است من خیلی دوست دارم به آنهایی که می‌گویند چرا دولت تلاش می کند مالیات بیشتری بگیرد، بگویم پس دولت چه کار باید کند؟ دولت هیچ پولی ندارد و حتی در پرداخت حقوق کارکنانش با مشکل رو به روست، توجه داشته باشید که الان دولت با درآمدهای مالیاتی به دنبال امور عمرانی نیست بلکه گرفتاری های جاریش را می خواهد حل کند، دولت تعهدات جاری بسیاری دارد که باید آن ها را پرداخت کند و در این بین قیمت نفت هم به شدت افت کرده است و آمدیم به پایین ۱۰ دلار رسید.
یعنی واقعا در اقتصاد ایران به جز مالیات جایگزین دیگری وجود ندارد؟ صادرات غیر نفتی نمی تواند کارگشا باشد؟
فعلا وجود ندارد مگر این که ارتباطات تجاری و حرفه‌ای ما با دنیا برقرار شود، که به استناد ورود سرمایه‌های خارجی رونقی در اقتصاد ایران به وجود آید و امکان دریافت مالیاتی از آنها به وجود بیاید، یا منافع دیگری به واسطه توسعه کسب وکار آنها برای کشور حاصل شود. اما در شرایط حال دولت است و همین یک دست اسلحه؛ یا باید از منابع نفتی، منابع را تامین کند، یا از طریق عوارض، مالیات، گمرکات و سایر چیزها، درآمدی را تامین کند تا تعهداتش را بپردازد. علی‌رغم تمام اتفاقاتی که در طول یکی دو سال گذشته افتاده است، دست دولت هنوز نسبت به گذشته بازتر نشده است. اما توجه داشته باشید بررسی‌ها نشان می‌دهد که از بعد از کودتای ۲۸مرداد تا الان، ما دچار چنین رکودی نبوده ایم و همه آنهایی که اهل عدد و محاسبه‌اند می‌دانند که منشاء اصلی این رکود برای اقتصاد نفتی، کاهش جدی درآمدهای نفتی است. همه دلایل دیگر هم سر جای خود حضور دارند، اما مهم‌تر از همه کاهش شدید درآمدهای نفتی است. در اقتصادی که درایور آن، هزینه‌های عمرانی دولت است و دولت دیگر توان پرداخت هزینه‌های عمرانی ندارد، به اضافه اینکه کوله بار گسترده‌ای از بدهی‌ها را به پیمانکاران دارد، خب معلوم است که رکود حاصل می‌شود، و معلوم است که این دولت برای زنده ماندن، باید دستش را جلوی خارجی‌ها یا جلوی اقتصاد ایران دراز کند. الان موضوع این است که خارجی‌ها سرمایه گذاری انجام نداده اند.
اما در همین شرایط که شما به آن اشاره کردید و در رکود شدید هستیم، تولید کنندگان و فعالان اقتصادی می گویند که توان پرداخت مالیات بیشتر را ندارند.
کاملا قبول دارم. اگر بخواهم به عنوان فعال اقتصادی به موضوع نگاه کنم، می‌گویم اگر وضع اقتصادی من دراین مدت بهتر می شد، می توانستم درآمد مالیاتی بیشتری هم پرداخت کنم اما من الان کاری نمی‌کنم که شما از من انتظار دارید مالیات بیشتر پرداخت کنم و فشار بیشتری وارد می کنید، یا شرایطم شرایط بهتری نشده است. اما واقعا فقط همین نیست و اشاره به موضوع مالیات تنها به معنی گرفتن مالیات از کسانی نیست که هم اکنون مالیات می دهند بلکه این فضا و دوره، شاید فرصتی برای اقتصاد ایران باشد که دولت با دقت و حساسیت بیشتر، قواعد تعامل با مالیات دهندگان خود را تنظیم کند و شفافیت را در گرفتن و پرداخت مالیات به وجود آورد، به خصوص ازافراد و موسسات بزرگی که هم اکنون مالیات پرداخت نمی کنند.
یعنی شما می گوید دولت باید هدف گذاری اصلی خود را روی کسانی بگذارد که هم اکنون مالیات پرداخت نمی کنند؟
بله و جلوی خطاها و فراهای مالیاتی را بگیرد. همه حرف ما با سازمان امور مالیاتی این است که این دو را از هم تفکیک کنند. وارد کردن فشار بیشتر به آنهایی که مالیات می دادند، حداقل در این لحظه، هنر نیست. به خاطر اینکه شاید همان اندازه‌ای هم که می دادند دیگر نتوانند بدهند؛ این شاید برای دولت راحت باشد که کمبود منابع خود را در کوتاه مدت از طریق فشار بیشتر به آنهایی که مالیات می‌دهند تامین کند ولی این حتما نمی تواند پایدار باشد و اقتصاد ضربه های جدی خواهد زد اما دولت می تواند در این فرصت به دنبال شفافیت بیشتر و گرفتن مالیات از کسانی باشد که فرارهای مالیاتی دارند.
راه اصلی که باید دولت طی کند چیست؟
راه اصلی این است که از این ظرفیتی که در کشور به جود آمده -من خوشحالم که به وجود آمده- و آن هم محدودیت‌های درآمدهای ارزی از طریق فروش نفت است، استفاده کرد، باید از این فرصت برای تعامل با افراد و موسسات و سازمان هایی که حاضر به پرداخت هزینه‌های مالیاتی خود نیستند، بهترین استفاده را کرد. دولت باید بگوید کشور الان در بدترین شرایط است و اگر شما هم نخواهید مالیات بدهید اداره کشور ممکن نیست. به نظرم اتفاق هایی هم افتاده است و دولت در حال مذاکره با یک سری نهادها و سازمان‌هایی است که تا حالا مالیات نمی‌دادند و حالا قرار است بدهند، در این مرحله اصلا اینکه مالیاتشان چقدر باشد، چند درصد و.. مهم نیست، اینکه وارد حوزه رفتارهای مالیاتی شوند و رفتارهایشان را به صورت رسمی انجام دهند، از اقتصاد زیرزمینی خارج شوند، رفت وآمدهایشان ثبت شود و معلوم شود باید چقدر مالیات دهند خیلی مهم تر است. حالا که درآمدهای نفتی در حداقل است، حالا که انتظار داریم تا یکی دو سال آینده هم در شرایط خوبی از نظر این درآمدها نباشیم، یک دفعه باید کلاهمان را قاضی کنیم و ببینیم رفتارعادلانه کدام است؟ این رفتار عادلانه‌ای است که هرکسی اصلا از اول وارد بازی مالیات نشود، تا ابد مستثنی و خوشحال است؟ به نظرم فرصت و زمان آن رسیده است که شفافیت و عدالت برقرار شود.
