در سیزدهمین نشست ستاد اقتصادی پساتحریم که با حضور روسای کمیته‌های این ستاد و برخی از اعضای هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ، صنایع ، معادن و کشاورزی تهران برگزار شد، موضوع نحوه اعزام رایزنان بازرگانی که در نشست‌های پیشین نیز طرح شده بود، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
حاضران این نشست، جملگی بر این عقیده بودند که رایزنان بازرگانی طی دوره‌ای که از آغاز به کار آنان سپری شده، عملکرد قابل دفاعی به نمایش نگذاشته و انتظارات بخش خصوصی را در کشورهای هدف محقق نساخته‌اند. در نهایت پس از تبادل‌نظر در مورد چگونگی ارتقا نقش رایزنان در افزایش مبادلات تجاری و نیز جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای کشور، مقرر شد پیگیری‌های لازم برای حضور و نقش فعال‌تر اتاق بازرگانی و بخش خصوصی در حوزه انتخاب و عملکرد رایزنان انجام گیرد.
سرمایه‌گذاران خارجی در لندن حضور در ایران را بررسی می‌کنند
پیش از آغاز این بحث و در ابتدای جلسه، حسن فروزان‌فرد با ارائه توضیحاتی در خصوص نشست بین‌المللی سرمایه‌گذاری در ایران که قرار است اواسط مهرماه سال جاری در لندن برگزار شود، بخش‌هایی از اهداف این گردهمایی را تشریح کرد. او با اشاره به اینکه برنامه‌ریزی برای نشست سالانه بین‌المللی سرمایه‌گذاری در ایران، با همکاری اتاق تهران و توسط دو شرکت ایرانی و انگلیسی برپا خواهد شد، گفت: وجه تمایز این همایش با سایر گردهمایی‌های مرتبط با موضوع سرمایه‌گذاری در ایران، تمرکز آن بر پروژه‌های مشخص و تعریف‌شده‌ای است که پیش روی سرمایه‌گذاران بین‌المللی حاضر در این نشست دو روزه قرار می‌گیرد. به گفته فروزان‌فرد، در این نشست سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌توانند برای هر یک از پروژه‌های مشخص شده، مذاکرات رو در رو داشته باشند.
این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران همچنین به موضوع طرح توانمندسازی اتاق‌های بازرگانی و تشکل‌های بخش‌خصوصی اشاره کرد که از سوی اتاق تهران و با مشارکت یک شرکت بین‌المللی در دست اقدام است. به گفته وی، گروه «سیکوآ» یک شرکت مشاوره در حوزه توانمندسازی و ایجاد ظرفیت در اتاق‌های بازرگانی در سطح جهانی است که توسط انجمن‌های اتاق‌های بازرگانی و صنایع آلمان، فدراسیون صنعت آلمان و نیز کنفدراسیون انجمن‌های کارفرمایان آلمان با هدف ارتقای سطح تجارت شرکت‌های آلمانی ایجاد شده است. فروزان‌فرد با اشاره به سفر ماه گذشته رییس دپارتمان آموزشی سیکوآ به تهران، گفت: این سفر با هدف نیازسنجی و برگزاری کارگاه آموزش ظرفیت‌سازی برای انجمن‌ها و تشکل‌های اتاق ایران صورت گرفت.
رایزنان بازرگانی پیش از اعزام با اتاق در ارتباط باشند
در ادامه این جلسه، محمدرضا بختیاری، رییس کمیته بین‌الملل ستاد اقتصادی پساتحریم، جزییاتی از نحوه برگزاری کنفرانس ایران در لندن از جمله هزینه شرکت در این کنفرانس برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ارائه کرد و گفت: برابر آنچه برگزارکنندگان این کنفرانس اعلام کرده‌اند، این همایش معافیت‌هایی را برای هیاتی که از طرف اتاق تهران برای حضور در این گردهمایی اعزام می‌شود، در نظر بگیرد. معاون بین‌الملل اتاق تهران در بخش دیگری از سخنانش به موضوع رایزنان بازرگانی پرداخت وگفت: در چارچوب فعالیت‌های پساتحریم، موضوع نحوه گزینش رایزنان و اعزام آنها نیز مورد توجه قرار گرفته است. این موضوع در کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران نیز با حضور متولیان رایزنی بازرگانی بررسی شد. پس از بحث و تبادل نظر درباب این موضوع نهایتا مقرر شد، جلسات جانبی با نمایندگان سازمان توسعه تجارت برگزار شود تا روند اعزام رایزنان و عملکرد آنان درکشورهای هدف بهبود پیدا کند. او گفت: اکنون درصد عمده‌ای از اقتصاد ایران در دست دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است؛ در چنین وضعیتی نمی‌توان انتظار داشت که رایزنانی برگزیده و اعزام شوند که همه خواسته‌های بخش خصوصی را تحقق ببخشند.
معاون امور بین‌الملل اتاق تهران بی‌توجهی به امور هیات‌های تجاری اعزامی و خواسته‌های مدیران بخش خصوصی در کشورهای هدف را از جمله انتقاداتی برشمرد که به عملکرد رایزنان وارد می‌شود. او با بیان اینکه نوع فعالیت‌های اقتصادی درکشورهای مختلف متفاوت است، گفت: برخی کشورها به عنوان کشور هدف صادراتی مطرح هستند و برخی دیگر به عنوان هدف سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند. ضمن اینکه سیاست داخلی کشور نیز بر فعالیت رایزنان بازرگانی اثرگذار است.
بختیاری سپس به برخی درخواست‌های اتاق از متولیان اعزام رایزنان اشاره کرد و گفت: درخواست ما این بوده است که دولت خواسته‌های بخش خصوصی را در اعزام رایزنان رعایت کند. ضمن اینکه درخواست کردیم که شرح وظایف بازرگانان را برای بررسی به اتاق ارائه کنند. همچنین این پیشنهاد را نیز ارائه کردیم که رایزنان پیش از اعزام با اتاق در ارتباط باشند تا اطلاعات لازم به آنها ارائه شود.
چرا رایزنان از کادر وزارت صنعت برگزیده می‌شوند؟
در ادامه این نشست، محمد لاهوتی نیز توضیحاتی در مورد کارنامه رایزنان بازرگانی ارائه کرد وگفت: حدود ۲۷ سال است که رایزنان بازرگانی فعالیت خود را با هدف توسعه مراودات تجاری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی آغاز کرده‌اند. اما بررسی کارنامه آنها نشان می‌دهد که عملکرد رایزنان خروجی قابل قبولی در پی نداشته است. عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با اشاره به شاخص‌هایی که برای گزینش رایزنان مورد توجه قرار می‌گیرد، گفت: به‌رغم همه فاکتور‌های تعیین شده، وقتی با رایزنان بازرگانی مواجه می‌شویم، درمی‌یابیم که آنها حائز بخشی از این معیارهای تعیین شده نیستند. رییس کنفدراسیون صادرات ادامه داد: یکی دیگر از مسایلی که موجب ضعف رایزنی بازرگانی ایران در سایر کشورها شده، این است که رایزنان الزاما باید از کادر وزارت صنعت، معدن و تجارت باشند. در این میان سازمان توسعه تجارت اخیرا به دو کشور رایزن افتخاری اعزام کرده که اقدام مثبتی تلقی می‌شود. امیدواریم، اعزام رایزنان بازرگانی افتخاری رواج بیشتری پیدا کند و درگزینش این رایزنان از ایرانیان مقیم در کشورهای هدف استفاده شود. محمد لاهوتی همچنین حذف پست معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه را نیز به عنوان یکی از عوامل ضعف رایزنی بازرگانی در کشورهای هدف دانست.
پیشنهاد آموزش رایزنان در اتاق بازرگانی
حمیدرضا آصفی اما بر این عقیده بود که توفیق رایزنان بازرگانی دارای موانع نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. او گفت: مهم نیست که رایزنان بازرگانی چه کسانی هستند، مهم تفکر آنان است. آصفی با اشاره به اینکه تفکرات باید اصلاح شود گفت: در وزارت خارجه چنین مرسوم است که افراد پیش از اعزام به ماموریت تحت آموزش قرار می‌گیرند. رایزنان نیز می‌توانند پیش از اعزام به محل ماموریت در اتاق‌های بازرگانی تحت آموزش قرار بگیرند. این عضو ستاد اقتصادی پساتحریم اتاق تهران، با اشاره به شرح وظایف تعیین شده برای رایزنان بازرگانی گفت: شرح وظایف رایزنان باید از دل ارگان‌هایی نظیر اتاق‌های بازرگانی، وزارت امورخارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت بیرون بیاید. او در بخش دیگری از سخنانش توصیه کرد که اتاق تهران درخواست احیای معاونت اقتصادی وزارت امورخارجه را مورد پیگیری قرار دهد.
فریدون وردی‌نژاد سفیر سابق ایران در چین نیز در این جلسه با اشاره به پست‌هایی که در سفارتخانه‌ها وجود دارد، بر این عقیده بود که ارتقا کیفیت عملکرد رایزنان بازرگانی باید از طریق مذاکره و توافق با سفرا و وزارت امورخارجه صورت گیرد. او با تاکید بر توجیه وزرات صمت و وزارت امور خارجه بر تقسیم کار و تقویت جایگاه بخش خصوصی در امر رایزنی بازرگانی گفت: در بسیاری از کشورها رایزن بازرگانی نماینده بخش خصوصی است.
حسین سلیمی، دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نیز با بیان اینکه در اغلب مواقع نگاه سیاسی بر اعزام افراد به عنوان رایزن بازرگانی حاکم بوده است، گفت: ضرورت دارد رایزنان در اتاق طی دوره‌هایی آموزش ببینند و حتی با مراجعه به چند شرکت با عملیات اقتصادی آشنا شوند.
بهروز علیشری، نیز بر این عقیده بود که تا زمانی که مشکلات به خوبی تبیین نشود، حل آن به سادگی ممکن نخواهد بود. او گفت: اینکه گفته می‌شود همه سفرا باید تفکر اقتصادی داشته باشند، شدنی نیست. رییس سابق سازمان سرمایه‌گذاری خارجی و کمک‌های فنی و اقتصادی با بیان اینکه اتاق باید نهادسازی خود را داشته باشد، چند توصیه را مطرح کرد و گفت: کشورهای هدفی که قرار است در آن رایزنی بازرگانی صورت گیرد را اتاق بازرگانی انتخاب کند و برای رایزنان نیز هدف کمی تعیین شود. توصیه دیگر این است که چند کشور در مناطق بزرگ تجاری نظیر کنیا در آفریقا، آلمان در اروپا و چین در آسیا برگزیده شده و در این کشورها مرکز تجاری کاملا خصوصی ایجاد شود.
حسن فروزان‌فرد عضو ستاد اقتصادی پساتحریم، با اشاره به دوره‌های آموزشی که برای توانمندسازی اعضای اتاق برگزار شده یا در آستانه برگزاری است، گفت: به نظر می‌رسد علاوه بر رایزنان، فعالان بخش خصوصی نیز باید فعالیت‌هایی برای توسعه روابط خود به انجام برسانند. ضمن آنکه می‌توان چند نمونه موفق بین‌المللی را شناسایی کرد و مورد مطالعه قرار داد.
اتاق تهران به بازرگانان اطلاعات پایه از کشورهای خارجی ارائه دهد
مریم خزایی معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران نیز این پیشنهاد را مطرح کرد که می‌توان از متولی گزینش و اعزام رایزنان بازرگانی درخواست کرد که گزارش عملکرد رایزنان را برای اتاق ارسال کنند تا مورد بررسی قرار گیرد. همچنین اتاق می‌تواند پیشنهاداتی در مورد شرح وظایف رایزنان ارائه کند و اجرای آن را مورد پایش قرار دهد. خزایی همچنین با اشاره به اینکه بازرگانان حتی از داشتن اطلاعات اقتصادی و تجاری پایه در مورد برخی کشورها محروم هستند، گفت: برای اتاق و بخش خصوصی مانعی وجود ندارد که این اطلاعات پایه را گردآوری و در اختیار بازرگانان قرار دهد.
در ادامه این جلسه بختیاری معاون امور بین الملل اتاق تهران تاکید کرد: عملکرد رایزنان به تفکر سفرا بستگی دارد. ضمن این که اتاق تهران، برابر پیشنهاد معاونت اقتصادی می‌تواند اطلاعات پایه در مورد کشورها را روی سایت خود قرار دهد و بخشی از کار را برعهده بگیرد.
محمد اتابک نیز با بیان اینکه نمی‌توان از چرخه‌ای معیوب انتظار خروجی داشت، پیشنهاد کرد که بخش خصوصی، در حوزه رایزنی بازرگانی فعالانه‌تر ظاهر شود.
در پایان این جلسه، مهدی جهانگیری که ریاست ستاد اقتصادی پساتحریم اتاق تهران را برعهده دارد، در جمع‌بندی مباحث مطرح شده پیرامون رایزنان بازرگانی گفت: ما باید واقع‌نگر باشیم و انتظارات را طوری تنظیم کنیم که بتوانیم متناسب با آن، به خواسته‌هایمان عینیت ببخشیم. اینکه انتظار داشته باشیم، در همه سفارتخانه‌ها سفرای اقتصادی مستقر شوند، شدنی نیست. اما می‌توانیم این مطالبه را از دولت داشته باشیم که نقش اتاق‌ها باید در دیپلماسی اقتصادی پررنگ‌تر شود. جهانگیری با استقبال از اعزام رایزنان بازرگانی افتخاری به برخی کشورهای خارجی گفت: در راستای این اقدام، اتاق‌ها نیز می‌توانند از بخش خصوصی ساکن در کشورهای هدف، کمک بگیرند. اگر اتاق‌ها بتوانند در این بخش موثر واقع شوند، سفارتخانه‌ها و وزراتخانه‌های متولی نیز به نظر اتاق توجه خواهند داشت. رییس ستاد اقتصادی پساتحریم نسبت به احیای معاونت اقتصادی وزرات امور خارجه نیز تاکید کرد. بر این اساس مقرر شد، این ستاد طی نامه‌ای با امضای رییس اتاق تهران، خطاب به وزیر امور خارجه، احیای معاونت اقتصادی این وزارتخانه را مطالبه کند. در عین حال جهانگیری این ماموریت را به رییس کمیته بین‌الملل و معاون اقتصادی اتاق داد که شاخص‌های مورد نظر بخش خصوصی برای رایزنان بازرگانی را احصا کنند تا این مساله در جلسه آتی با حضور رییس سازمان توسعه تجارت مورد بررسی قرار گیرد.
